Експерименталниот филм ја доживува својата експанзија во 40 – тите и 50 – тите години на минатиот век поради достапноста до евтина и компактна технологија за снимање, уметнички образованиот кадар и филмските фестивали. Меѓутоа експерименталниот филм ја добива својата целосна форма во 60 – тите години, кога филмаџиите почнуваат сè повеќе да се занимаваат со формата и структурата на своите филмови. Ја отфрлуваат класичната филмска нарација (анти – наратисти) и се обидуваат да создадат филмови кои се ненаративни. Тие експериментираат со визуелна и наративна апстракција со помош на новата достапна технологија за снимање и монтажа.
Важноста на формата и структурата најмногу се забележува во авангардното филмско движење кое ќе се појави токму во 1960 - тите, а тоа е структурализмот. Во структурализмот, исто така, авторите целосно го напуштаат наративното и ќе се осврнат на истражување на фундаменталната природа на филмот како медиум. Овие уметници, структуралистите, сакале публиката да биде целосно свесна дека гледа филм, често давајќи акцент на физичкиот, материјалниот аспект на филмот како таков (на филмската лента). Структуралистичкиот филм има четири карактеристики: фиксна позиција на камерата, ефект на треперење, луп - печатење и рефотографија на екранот. Структурните филмови не даваат примат на свеста на уметникот, туку на технолошката работа на апаратурата (она што ќе се изведе од технологијата со која се создава филмот).
,,Во структуралистичкиот филм, формата на целиот филм е предодредена и поедноставена, со тоа што формата е исконска импресија за филмот.’’ – П. Адамс Ситни, филмски теоретичар.
Најзначајниот структуралистички режисер веројатно е Канаѓанецот Мајкл Сноу, а неговиот најпознат филм е ,,Бранова должина’’ (1967, 45’, 16 мм) кој ја истражува илузијата на длабок простор. Филмот се состои од бавен статичен зум од 45 минути и во основа e без акција, движејќи се од најширок до најкрупен кадар, ,,анализирајќи’’ го просторот во непознатиот стан. Зумирањето не е целосно континуирано бидејќи има мали прилагодувања на аголот на камерата (се состои од неколку кадри споени заедно поради ограниченоста на должината на филмските ленти). Сноу филмот го опишува како: „Збир на мојот нервен систем, религиозни навестувања и естетски идеи“. Филмот се состои од четири настани или можеби ,,сцени’’ во кои една жена постојано излегува и влегува во станот, а притоа со нејзе влегуваат различни луѓе и се случуваат различни дејствија, но камерата изгледа како да е целосно рамнодушна кон нивното присуство. Камерата менувајќи го фокусот низ целото времетраење на зумот, конечно застанува со перфектно фокусирање на слика од бранови која што се наоѓа на ѕидот. Филмот завршува со тоа што камерата целосно излегува од фокусот и сликата бледнее во бело така што фреквенцијата на звучната подлога станува превисока за да се слуша. Звукот во филмот, кој звучи нешто налик полициски сирени, постојано ја менува својата фреквенција со синусен бран кој што се движи од 50 циклуси во секунда до 1200 циклуси, а кога ќе ја достигне највисоката фреквенција тогаш сликата бледнее во бело (тоа се случува неколкупати во филмот). Оттаму и е изведен насловот на филмот. Џин Јангблуд во рецензија за ,,Бранова должина’’ објавена во L.А. Free Press во 1968 година, пишува : „Без преседан во чистотата на неговата конфронтација со суштината на кинематографијата: односите помеѓу илузијата и фактот, просторот и времето, субјектот и објектот.’’
,,Напред и назад’’ (1969, 52’ ) е уште еден структуралистички филм на Сноу. Филмот е поделен на три дела. Тука Сноу повторно експериментира со можностите на движењето на камерата. Швенкот во филмот започнува бавно, но на крајот камерата се движи многу брзо во различни насоки, со што на сликата се создава аморфно заматување.
Друг клучен структуралистички режисер e Американецот Холис Фрамптон. Неговото најинтересно дело e немиот краткометражен филм ,,Лимон’’ (1969, 7’ 30, 16 мм). Филмот се состои од една статична снимка од лимон, а единствената промена е во движењето на изворот на светлина. На почетокот на филмот, жолтата површина на лимонот се појавува на црна заднина, со еден крај од лимонот испакнат на десно. Како што светлината станува посветла, така и лимонот станува сè повеќе видлив. Потоа левата страна од лимонот се покрива во сенка додека не се види само контурата на десната страна од лимонот. Откако сликата накратко ќе стане црна, се осветлува просторот зад лимонот. Лимонот станува темна силуета на синкава заднина. Филмот завршува со посвета на уметникот Роберт Хут бидејќи потсетува на неговата сликарска концепција само во друг медиум. ,,Лимон’’, исто така се фокусира на еден единствен аспект од снимањето филмови, а тука тоа е анализа на осветлувањето.
Во краткометражниот филм „Максвеловиот демон“ (1968, 4’, 16 мм) има звук предизвикан од перфорации, кои се дупки што се наоѓаат на двете страни на филмската лента. Тие се користат од страна на проекторот за движење на филмот. Акцентот авторот повторно го става на материјалниот аспект на филмот. „Максвеловиот демон“ содржи стробинг, но содржи и повторување со варијации, каде што Фрамптон постепено додава бранови на кадрите со чиста боја кои периодично се појавуваат. Тој дополнително ги истражува физичките квалитети на филмот со ,,Палиндром’’ (1968, 22’, 16мм), каде што ја изоставил камерата како изразно средство и ги искористил потрошените краеви на лентата од обработен филм. Фрамптон за ,,Палиндром’’ ќе рече : „Заканувачкиот латински палиндром „In Girvm Imvs Nocte Et Consvmimvr Igni“ (Ноќе одиме (надолу) во вртење и нè гуши оган) служи како епиграф на овој анимиран филм. Анимата се пренесува на 12 - те варијации на секој од 40 - те конгруентни фрази, метаморфозирани од хемиски осакатеното месо на самиот филм во боја“.
Стробингот (неправилно движење и губење на континуитет, понекогаш забележани во линии и ленти на телевизиска слика) се појавува како чест визуелен симбол во структурализмот и се забележува во ,,Треперењето’’ на Тони Конрад, краткометражен филм составен само од црно - бели слики кои треперат и во ,,Допирање’’ (1968, 12’) на Пол Шериц, филм кој што е составен од слики со различна боја кои интензивно треперат и се појавуваат помеѓу вознемирувачки и порнографски кадри, додека во заднина се повторува звук од зборот ,,уништува’’. Други авангардни уметници од истиот период се тесно поврзани со структурализмот и неговите обележја, како Енди Ворхол, Стен Брaкеџ, меѓутоа тие користат и други изразни средства кои ги одделуваат од групата на чисти структуралисти.
,,Кога структуралистичкиот филм ја одведе авангардата на високо ниво, по популизмот на андерграундот, тој се обиде да ги истражи визуелните и когнитивните идеи за структурата, процесот и шансата. Во структуралистичкиот филм, формата стана содржина. Идентификацијата на гледачот со филмот беше нарушена. Го постави гледањето како чин на читање…’’
Comments