Светски ден на Ромите - Осврт кон дел од ромската историја и музика
Во знак на Светскиот ден на Ромите сакам малку да позборувам за култура што кај мене буди огромна љуботност и за којашто би рекла дека можеби и припаѓа во нашата, така наречена, вонинституционална - Култура Бета.
Имено, денешниот ден, 8-ми април се смета за Ден на ромите затоа што на истиот датум во 1971 се одржал првиот Светски конгрес на Ромите, каде биле донесени одлуките за ромското знаме и ромската химна. Ромското знаме е со сино-зелена позадина на која има црвено тркало. Сината боја на знамето го означува рајот или небото кои симболизираат слобода, додека зелената ја означува Земјата и нејзината природа, а црвенотот тркало е базирано врз симболот на индиското знаме со што се дава почит на корените на Ромите. Се вели и дека црвеното тркало го симболизира тркалото на ромскиот вагон Вардо, со кој ромскиот народ е вечен патник низ светот, барајќи ја својата изгубена татковина.
Сите овие симболи всушност ја отсликуваат напатената номадска историја на Ромите, во која и се крие нивната есенција.
Како химна на Ромите се прогласува песната „Џелем Џелем“ компонирана од српско-ромскиот музичар Жарко Јовановиќ во 1949 година. Во текстот на песната се опишани прогоните, убиствата и геноцидот врз Ромите од страна на нацистите за време на Втората светска војна. Она што ги прави Ромите навистина извонреден народ за проучување, е нивната исклучителна музикалност со која што се имаат вложено во оформување на многу светски музички жанрови како шпанското Фламенко, така наречениот балкански кафански џез и турбо фолкот.
Чествувајќи го нивниот празник, со посебно задоволство, со вас сакам да споделам избор од ромски уметници и уметнички дела кои за мене се одлика за исклучителноста на ромската култура и уметност.
*Кармен Амаја, шпанско-ромска фламенко танчерка, позната како најдобратта фламенко танчерка во светот со што ги крши стереотипите дека фламенко танцот е само за мажи.
*Јасмина од Шабан Баирамович. Шабан е српско-ромски вокалист и еден од интернационално најпризнати ромски пејачи и текстописци. Го крунисуваат за „Крал на ромската музика“ поради неговото исклучително влијание врз музиката во источна Европа.
Бајса Арифовска -Старо чуново Bajsa Arifovska -Staro Cunovo
*Старо Чуново во изведба на Бајса Арифовска. Бајса е македонска музичарка која свири на повеќе од 15 инструменти и е претставничка на новата генерација ромски и македонски музичари. Од 2003 работи како диригентка на мандолинскиот оркестар при ромскиот културен центар „Дархија“. Во 2013 го објавува албумот „Македонска Чалгија“ преку издавачката куќа „Izvor Music“.
Esma Redzepova - Dzelem,Dzelem (The most beautiful song of world) - Macedonia
Ромската химна Џелем Џелем во изведба на Есма Реџепова, една од најистакнатите ромски музичари во светот. Есма Реџепова има особено значење за ромската заедница во промоција и истакнување на нејзината култура, но и за феминизмот. За време на нејзините почетоци во музиката, во Југославија било забрането и се сметало за непристојно немажени жени да пејат во јавност. Таа успева да ги скрши овие норми и стереотипи преку нејзините јавни настапи со ромска музика и модерна облека. Поради постулатите кои ги поставува за културна еманципација на ромскиот народ, особено во Македонија, прогласена е за „Кралица на Ромите“, а во 2010 од страна на NPR поради нејзиниот опсежен глас е означена за еден од 50-те најдобри гласови во светот.
Ова што ви го приложив, според мене е само еден мал дел од многуте сведоштва за виртуозната ромска експресија и се надевам дека ќе ви побуди барем мало жарче љубопитност за подлабоко нурнување во магијата што ја нуди ромскиот народ.
Доколку сте слични како мене и ве интересира сеопфатноста на оваа култура, а притоа голем дел од денот го поминувате на социјални мрежи (читај Тикток), тогаш ви го препорачувам Ромскиот тиктокер Флориан, кој споделува едукативна содржина за историјата, културата, страдањата и уметноста на Ромите. https://www.tiktok.com/@florida.florian?is_from_webapp=1&sender_device=pc