ШТО СЕ ЧИТА?: „Срцебиењата кои (не) ги чу“ од Александра Стојановиќ

Стихозбирката „Срцебиењата кои (не) ги чу“ е трета збирка песни на младата поетеса Александра Стојановиќ. Збирката е издание на издавачката куќа „Ѓурѓа“, издадена во 2024 година, а својата промоција ја доживеа на почетокот на оваа година. Збирката доаѓа по објавените стихозбирки „Печат на срцето“ и „Колекционер на повреди“. Како и претходните два наслови, така и овој ни покажува дека станува збор за збирка со главно љубовна поезија и тоа љубовна поезија која е најчесто исполнета со болка, со рани, со тага, со солзи, со патетика. Сето ова е видливо во триесет и осумте песни распослани на 99 страници во стихозбирката. Лирскиот субјект во сите песни е концентриран на болката од љубовта, невозвратената љубов. Во сите песни се пее од позиција на некој што е повреден и генерално е фокусиран на општи места и клишеа за љубовта олицетворени во симболите на скршеното срце, заклучената врата, големите солзи, долгиот плач, болката (или болијата како што тоа го именува авторката во книгата), како и чувството на каење, на разочараност. А, секако, ова е видливо и преку поднасловот на стихозбирката кој гласи Од првото „засекогаш“ до последното „збогум“. 

1. Што сакал поетот да рече со оваа песна? Дека песната не е песна, туку… Стихувана патетика.

За песните во „Срцебиењата кои (не) ги чу“ може да се каже дека и не се песни. Тие се повеќе размисли, жалби и поплаки, разочарување впишано во стихувана форма. Стихот во ниту една песна нема ниту почеток ниту крај туку зборовите од кои стихот се состои лебдат во воздухот некаде помеѓу старата љубов и тажниот крик. Зборовите не се врзани во некакво значење туку, напротив, тие се расфрлани, а на моменти и натрупани за навидум да формираат песна. Стиховите често почнуваат со една поента што не се докажува себеси, а некогаш и одат во целосно друга насока што е збунувачки за читателите – пр. Не смееме како сенки да се влечеме, / јас зад тебе, ти зад мене, / како црни фигури, како предмети / без чувства, кои не можат ниту да допираат, ниту да бидат допрени, како сенки кои болуваат, а не чувствуваат. / Како во некоја полусвесна состојба, надвор од / оковите на луцидноста, дозволуваме да се / заборавиме, проклети да сме, дозволуваме / така да се влечеме низ времето, еденподруг, / …. Песните се долги, километарски тажаленки, што го изморуваат читателот уште на петтиот стих, небаре тој нема да ја сфати суштината на тагата уште при самите наслови на песните – пр. Се бориме само кога се немаме, Чекај ме, Јас сум крива?, Тој, не дојде, Еве ме до тебе, далеку од тебе итн.  

2. Што сакал поетот да рече со оваа песна? Дека песната не е песна туку… Пеееееееееееееееееееееееееееееееееееснаааааааааа

Кога зборуваме за структурата на песните во оваа стихозбирка, видливо е да се напомене дека тие се долги, често не се поделени на строфи, а, најчесто, и самиот стих е долг. Иако долги, песните (а и самата стихозбирка), често се незаокружени, како недооформена маса од акумулирани емоции без реално искажана поетска суштина. Песните се песни-плеоназми, како и стиховите и зборовите внатре во нив. А кога би се обиделе да најдеме некакво јадро на песната тешко дека би успеале, бидејќи песната сама по себе е толку одолговлечена што се губи нејзината идеја, а лирскиот субјект често навлегува во репетитивно пеење на истите и истите и истите и истите нешта. 

3. Што сакал поетот да рече со оваа песна? Дека песната не е песна туку… Обид за зборообразување.

Тоа што е типично за оваа стихозбирка е зборообразувањето – замка во која лесно паѓаме сите млади поети, но цаката е во тоа да ја избегнеме замката. Тука авторката не успеала во тоа, па на моменти претерала со зборообразувањето. Дека тоа ѝ било важно на Стојановиќ е видливо и на крајот на книгата со благодарноста која ја дава до проф. д-р Славица Велева за која вели дека преку зборообразувањето ја поттикнала авторката да создава и да, како што вели, изврши еден вид на реконструкција и рециклажа на зборовите. На крајот на благодарноста, авторката заклучува:  Да извајам нешто ново, нешто што ќе остане… Дека авторката претерала со вајањето на нови збороформи доказ е песната Градот „Споменорез“. Песната има 45 стихови и во неа има дури 18 кованици кои речиси и ништо да не значат – пр. душобелжнику, бедемоочници, зенитокопнежник, ветрокос, завидоземници, жарстрадалник, потокосолзие, клеторечие, срценемирнику, немироплетија, омракоискри, па сѐ до осолзоопоточив, како и стиховите Твоите недоследоречија ги ожаростихуваа / сите мои накиснати страници, / очи в очи, немироплетија. Олкаво обременување на само една песна, со волку многу зборообразување е и повеќе од непотребно, особено кога станува збор за нешта што можат да се кажат на многу поедноставен начин. Дали на овој начин авторката имала намера песната да звучи попоетски или да ја покаже својата способност за игра со јазикот ѝ останува познато само нејзе, а нам како читатели ни останува да се помачиме да ги прочитаме :) 

4. Што сакал поетот да рече со оваа песна? Дека песната не е песна туку… Ансеп.

Она што е можеби и најчудно во оваа збирка, освен, секако, стиховите своите недоследоречија ги ожаростихуваа / сите мои накиснати страници е корицата на стихозбирката и концептот на неколку песни чии наслови се напишани наопаку. Станува збор за песните Лага е не верувај… .ваксерВ каде што последниот збор врескав е напишан наопаку, како и двете песни со наслови што целосно им се напишани наопаку .ајителпоктаргерП (или Преграткоплетија – како да не беше доволно тешко да ја прочитаме кованицата, па мораше и наопаку) и .ај итарв ,окшам идиБ (или Биди машко, врати ја.). Ваква превртеност на зборовите е присутна и во кусите интермеца помеѓу песните. Збирката почнува со куса порака која гласи Најмалку / се имавме / кога најмногу / се немавме и веднаш под ова е напишано .етобеЈ (или Јеботе.) – не само што е чудно туку и непријатно. Ваквото превртување на зборовите на почетокот ми изгледаше како некаква дадаистичка игра или некакво абланатанаблесто влијание од Урошевиќ, но, сепак, тоа се само превртени зборови без никаква оправданост. Друга превртеност што, исто така, не е никако оправдана е превртеноста на корицата која е поставена обратно одгоре надолу и е целосно нејасно и збунувачко нејзиното значење. 

***

За крај, за песните од оваа книга може да се зборува уште многу, а може и да не се каже ништо. Може да се зборува за апсолутното клишеизирано, хетеронормативно и патријархално сфаќање на љубовта, но може да се зборува и за заблудено младешко поимање на сакањето. Може да се зборува за јазичките неуспеси и поетски утнувања, но може да се зборува и за едно лично и исповедно сфаќање на поезијата само како таква и како ништо повеќе. Може да се зборува за тоа зошто и колку пати е употребен зборот проклето во песните, но може и да се гледа на тоа како потреба за крик.

Многу може да се зборува и да не се зборува, но мора да се зборува за тоа дека за да се пишува поезија мора, првенствено, да се чита поезија. Инаку, повторно и повторно ќе се запрашаме: Што сакал поетот да рече со оваа песна? укут, ансеп е ен атансеп акеД.