Во изданието на β-философски муабет за овој месец, јас, Ирина Илиева, муабетам со Андреј Медиќ Лазаревски. Двајцата сме студенти по философија, јас на Философскиот факултет во Марибор, а Андреј во Скопје. После муабетот за бесмртноста минатиот месец, решивме секој месец да правиме по еден философски муабет на различни теми кои најчесто ќе произлегуваат од вечните философски прашања, но можеби понатаму ќе контекстуализираме философски и некои актуелни случувања.
Оваа недела муабетиме за знаењето и тоа како знаеме дека него го поседуваме, како спознаваме и на кој начини знаењето стигнува до нас. Па така, најпрво би сакала да зборувам за тоа дека сите до некаде имаме или добиваме вид на свесност дека знаеме, разбираме. Во секојдневниот живот сме свесни дека чашата вода на маса, е чаша вода и дека навистина е поставена на маса и дека јас навистина седам на столче. Но доколку се запрашаме : Дали навистина е тоа чаша полна со вода, дали навистина седам на столче, дали чувствуваме вистински среќа, тага, копнеж? Сè тоа станува комплицирано во моментот кога почнуваме да се запрашувавме од каде знаеме, како знаеме и што знаеме.
Па да започнеме со кратко објаснување на двата различни правци кои ги застапуваат философите од периодот на нововековна философија - емпиристи и рационалисти односно гносеолошките правци емпиризам и рационализам.
Философите кои го застапуваат емпиристичкиот правец во философијата сметаат дека сето знаење кое го имаме е добиено преку сетилата, односно видикот кој го имаме за светот произлегува од нашите сетила, од нашата емпирија. Најпознати емпиристи се Џон Лок, Томас Хобс и Џорџ Беркли. „Рационалистите пак, се оние кои го застапуваат гледиштето дека сето наше познание потекнува од разумот т.е. од нашето рацио. Од овој правец како најистакнати рационалистички философи се издвојуваат Рене Декарт, Готфрид Вилхем Лајбниц и Барух Спиноза“ додава Андреј.
Откако се запознавме со двата основни правци, на ред е да се постави првото прашање во однос на перцепцијата. Како знаеме дека тоа што го знаеме не е спознаено само преку наша перцепција туку е еднакво перцепирано од страна на сите? Според мене восприемањето на информации настанува врз основа на нашите сетила. Основните информации кои ги спознаваме најпрво поминуваат низ сетилата, но би додала и дека сè тоа што го замислуваме веќе било восприемено, а нашиот разум знае како да си игра со својата имагинација и да создава слики кои во реалноста не би биле возможни, како на пример еднорог или магија или суперхерои. Но Андреј додава дека „сепак таа перцепција што ја правиме со нашите сетила т.е. самото сетилно восприемање на нашето опкружување мора некако да се обработи. Да, ние, можеби, ќе ја исперцепираме нашата реалност, но од другастрана мислам дека е нужно истата перцепција да се, некако, обработи, а обработка на сетилно добиени информации секако ја прави разумот.“
Но кога се зборува на оваа тема според Андреј е неизбежно, а да не се спомене теоријата за солипсизмот: „Секако, можеби е некоја екстрема, но можеби и светот воопшто да не зависи од нас. Може да не зависи од нашата перцепција и нашите судови за него, туку од некоја поголема објективна енергија која емпириски не е податлива. Секако тука мислам на Берклиовиот солипсизам и перцепцијата на светот од страна на Бог, а со тоа и одредувањето на постоењето на светот преку таа перцепција на тој Бог. Никогаш не би знаеле!?“
Следно би сакала да зборувам за Локовата критика на вродени идеи, која била најмногу застапувана од страна на рационалистите. Лок ја отфрла теоријата за вродени идеи и ни посочува на два примери кои ја подржуваат неговата критика. Прво идејата за Бог и второ идејата за моралните начела. Вели идејата за Бог е различна кај различни луѓе, додека кај некој па и воопшто ја нема, што значи дека вродена идеја за Бог нема. Понатаму истиот пример е и со моралните начела, каде кај различни луѓе тие се различни. Што значи дека не се вродени. Па го запрашав и Андреј кое е неговото мислење во врска со вродените идеи, дали смета дека постојат или мисли дека „Нема ништо во разумот, што претходно не поминало низ сетилата„? „Не сум сè уште сигурен дали би можел да ја прифатам таа теза. Од еднастрана ако го согледуваме вака како што Лок го изнесува, да, по логички пат би можеле да се сложиме. Но ако се согледа од другата перспектива и не сум сигурен баш дали тоа е толку едноставно. Кога се зборува за идеја за Бог без разлика како тој се поима, тоа е една општа идеја за Бог. Идејата за Бог, без разлика дали христијански, исламски, дел од некој политеистички концепт за божества, тоа е идеја за Бог. Истото и за моралните начела, во рамка тоа е тоа, знаеме на што се однесуваат, само содржината во различни култури е различна. И не гледам како со тоа општите идеи се менуваат или пак не би биле вродени.“
Да се навратиме на перцепцијата и знаењето на тоа како чашата што е поставена на масата знаеме дека е чаша која што е на маса? „Ја осознавам чашата како чаша јас преку моите сетила разработено со разумот. Но како и од кого е таа дадена и дали зависи од моите восприемања и перцепции не би знаел„ вели Андреј. Јас мислам дека со самото тоа што можам со 5 различни сетила да си докажам дека тоа е чаша, за во секојдневниот живот е доволен доказ за тоа дека таа чаша е вистинска и постои, бидејќи е доволно што е перцепирана од мене. Но, тука се појавува проблемот на тоа дали моите сетила ме лажат и како би знаела дека ме лажат? Според Протагора , еден од софистичките антички философи, би ме советувал и кажал „Човекот е мера на сите ствари, постоечки да се, непостоечки да не се.“ што значи дека таа чаша постои бидејќи јас сум мера на тоа дали постои или не. Што би ни кажал Андреј за ова, дали се согласува дека ние сме мера на сè или работи постојат без разлика на тоа дали се перципирани од наша страна: „Повторно ќе речам, не би знаеле никогаш. Дури и ако постојат поради нашата перцепција како би знаеле дека кога не ги перцепираме не постојат. Ќе видиме? – Не, бидејки ако ги видиме ќе ги перцепираме па би им дале постоење. Затоа ќе речам: не знаеме!Па затоа можеме да речеме дека Бог ги перцепира па затоа постојат. Тој ни ги дава на увид, а ние можеме да носиме судови за нив. Но и тоа никогаш не би го знаеле!“
„Но дали навистина знаеме? Ако мислиме дека знаеме, дали е добро? Дали треба да го почитуваме Сократ со неговото „Знам дека ништо не знам“? Дали е можеби подобро да мислиме дека не знаеме или во подобра варијанта да знаеме дека не знаеме? Па откако би го увиделе ова, да видиме како ги спознаваме стварите, да видиме тогаш како дознаваме. Ги оставам овие дилеми за крај“ додава Андреј за крај на овој муабет.
А јас како за крај само би го поставила прашањето што мислите вие дали знаеме дека знаеме или сè ова е само наша перцепција и илузија?